“Koronavirus Salgını Dünya Düzenini Sonsuza Kadar Değiştirecek” (Henry Kissinger)
20. yüzyılda New York, Londra, Berlin ve Moskova'da dünyaya şekil veren seçkinler tüm dünyanın geçmişini açıklama ve geleceğini öngörme iddiası taşıyan üç büyük anlatı formüle ettiler: faşist anlatı, komünist anlatı ve liberal anlatı. 2.Dünya Savaşı faşist anlatıyı devirdi ve 1940' ların sonlarından 1980' lerin sonlarına kadar dünya sadece iki anlatının savaş alanıydı: komünizm ve liberalizm. Sonra komünist anlatı çöktü ve liberal anlatı baskın bir biçimde, en azından dünya çapındaki seçkinlere göre, insanlığın geçmişine rehber ve dünyanın geleceğinin olmazsa olmaz kılavuzu haline geldi. ( "21. Yüzyıl için 21 Ders" kitabından -Yuval Noah Harari)
2020 Covid 19 salgını küreselleşmeyi durdurmaya, sınırları sertleştirmeye, ekonomileri dondurmaya ve tarihte 3. Dünya Savaşı olarak isimlendirmeye doğru ilerliyor. Yaşamlarımızda gördüğümüz büyük aksaklıklar, siyasi ve toplumsal normlardaki tarihi dönüşümün ilk müjdecileri. Şimdi koronavirüs, onlarca yıldır sürekli olarak kötüye giden bir sistemin yapısal hatalarını açığa çıkarıyor. Ekonomik eşitsizlikler, yaygın ekolojik yıkım ve yaygın siyasi yolsuzluklar, ayakta kalmak için birbirine güvenen bu dengesiz sistemlerin bir sonucudur.
Koronavirüs pandemisi, on yıllar almış olabilecek değişiklikler haftalar içinde ortaya çıkarabilir. Bir pota gibi, şu anda var olan yapıları eritme ve belki de tanınmayacak şekilde yeniden şekillendirme potansiyeline sahiptir. Toplumun yeni şekli neye benzeyebilir? İster demokratik ister otoriter ülkelerde olsun, COVID-19 devleti sürücü koltuğuna oturttu. Liderler, ülkeler genelinde önemli güçlere sahip oluyorlar. Giderek artan bir şekilde, Çin ve Güney Kore, virüsü kontrol altına almak için liderlik ederken, yetkililer çeşitli uygulamalar aracılığıyla insanları takip etmek için sistemler geliştiriyorlar.
Zaman bu teknolojik değişiklikleri geri alamayabilir. Amerika Birleşik Devletleri' nde ve AB ülkelerinde de 11 Eylül'den sonra gözetim ve müdahaleciliğin nasıl arttığını gördük. Hükümetler güvenlik nedeniyle bu katı önlemleri her zaman haklı gösterebilirler.
Örnekler;
Macaristan'da kabul edilen 'acil durum yasası' Viktor Orbán'ın zaman sınırı olmaksızın kararname ile yönetmesine izin verecek. Kriz bittikten sonra bu yasanın geri alınma ihtimali çok azdır.
Çin hükümeti devlet gözetimini yeni seviyelere getirdi ve uzmanlar “Coronavirüs Çin hükümetine kitlesel gözetimi hızlandırma bahanesi verdi” diyor. Çin'de dolaşmak ve evinize veya işyerinize girmek, vatandaşların adlarını, kimlik numaralarını ve ateş derecelerini vermeleri için bir QR kodunu taramasını gerektiriyor ve bu da hükümetin son haftalarda tam hareketlerinizi görmesini sağlıyor. Krizden sonra bu gözetleme aracının kaldırılma şansı azdır.
Avrupa Komisyonu görünüşte #Çin hükümetinin yaptıklarını dikkatle izliyor, şimdi COVID-19 yayılımını modellemek için telekom verilerini takip etmek istiyorlar. ABD, COVID-19 hastalarını da izlemek için yüz tanıma ve coğrafi konum belirleme yöntemlerini kullanıyor. Şimdi hedef hastalığı azaltmak olabilir, ancak kriz sona ererse ve AB ve ABD bu gözetim araçlarına hala erişebiliyor olur ise ne olacak?
Hindistan devleti, vatandaşlarının her uyanış saatinde hükümete bir selfie göndermesini şart koşmaktadır. Bunun için tasarlanan uygulama, hükümet yetkililerinin kişinin yerini doğrulayabilmesi için GPS koordinatlarını içerecektir. Toplanan bu tüm verilerle neler yapabileceklerini hayal edebilirsiniz?
Zor zamanları yaşıyoruz ve bu kriz bittiğinde dünya farklı bir yer olacak gibi.Liberalizm son on yıllarda gelişmesine rağmen, sosyal organizasyonun bu küresel hikayesinin son kullanma tarihine ulaştığı görülmektedir. Yuval Noah Harari'nin kitaplarında yazdığı gibi, büyük verilerin ve yapay zekanın yükselişi Liberalizmin ve liberal demokrasinin sonunu işaret edebilir.
Demokratik dünya düzeni 2008 çöküşünden sağ kurtuldu. Bu sefer bu kadar şanslı olmayabilir. Koronavirüsün dünya demokrasilerine tahmin ettiğimiz kadar sert vurduğunu varsayarsak, ABD'ye ve öncülük ettiği uluslararası düzene daha başka şaşırtıcı darbeler vurabilir. Şimdi 2008 tarihine Soğuk Savaş sonrası Amerika'nın liderliğinin sonu olarak bakarsak, bu günüde 2020'de Washington'un küresel otoritesinin gerçekten çökmeye başladığı an olarak görebiliriz. Şimdi hatırlamak zor, ama Soğuk Savaş'tan sonraki yirmi yıl Amerikan gücü için altın bir çağdı. Washington jeopolitik açıdan yüce bir ülkeydi; demokratik uygulamalar ve kurumlar her zamankinden daha geniş bir alana yayılmıştı. Dinamik ABD ekonomisi dünyayı her zamankinden daha derin ve görünüşte daha kârlı bir küreselleşme çağına sürüklüyordu.
2008 finansal krizi ilk olarak, ABD'nın gösterişli ekonomik modelini geri aldı ve Amerikan liderlerinin temel yetkinliği hakkında derin sorular ortaya çıkardı. İkincisi, otokratik hükümetlerin istikrarlı büyüme ve krizleri yönetme açısından demokratik meslektaşlarından daha iyi performans gösterebileceği tezine saygı duyulmasını sağladı. Üçüncüsü, Çin'in jeopolitik atılganlığını turboşarj etti ve Amerikan düşüşünün korkularını artırdı. Uluslararası ilişkilerde, psikolojik güç dengesi - dünyanın kimin yükselip kimin düştüğü duygusu - genellikle fiziksel güç dengesinden çok daha hızlı değişir. 2008 krizi, psikolojik dengeyi dramatik bir şekilde değiştirdi ve Amerikan döneminin sona erdiğine dair yaygın ve erken bir algı yarattı.
Yukarıda ki haritalardan ilki Dünya Sağlık örgütünün Covid-19 öncesi ülkelerin salgın durumuna hazırlık planlarını gösteren haritadır. Burada plan olmayan sarı veya planı revize edilmemiş eski diye tanımlanan mavi ülkelere dikkat edin. Ayrıca planları tam ve güncel olan yeşil ile boyanmış ülkeleri inceleyiniz. Alttaki ikinci harita 7 Nisan 2020 tarihli, Covid-19 nedeniyle ölenlerin milyonda kişi sayılarını ülke bazında veriyor. Kıyaslandığında görülen çok şaşırtıcı durum, salgın planları tam ve iyi olan ülkelerin ölüm oranlarının yüksek olmasıdır. Krizlere hazırmış gibi görülen gelişmiş batı ülkelerinin vatandaşları, kriz sonrası yönetimlerini sorgulayacaktır.
Bu krizden sonra vatandaşlık lehine Devletin rolü güçlendirilmelidir. Kendini önce koyan ve elitlerin gücünü sınırlayan güçlü bir devlet. Özel sağlık hizmeti talep eden veya kamu hizmetlerini özele devreden, bunu teşvik eden ve vatandaşlardan gelir elde eden siyasi partiler ve baskı grupları bu sürecin en büyük kurbanları olacaktır. Öte yandan zaten Çin küresel ekonomik ve finansal güçtür. Covid-19 ile mücadelede en iyi örgütlenen ülkeler güçlü bir devletten yararlanıyorlar. Çin'in yanı sıra, başka olumlu örnekler de var. Örneğin Güney Kore, neo-liberalizmini arka plana koyan bir ülkedir. Bu mücadelede başarılı örneklerden biridir.
Bu tükenme, liberal iyimserliğin gözden düşmesi, liberalizmin ölümünün bir başlangıcı mı? Pandemi zorluklarına karşı daha hazırlıklı hale gelmek için gereken geçici olağanüstü hal durumları, otoriterizme yapılan çağrılar Moskova ya da Pekin'e benzemektir. Bu ülkeler liberal düzenin rakipleri olarak görülmelidir.
Covid-19, ultra küreselleşmiş ekonomimizin kırılganlığını ortaya çıkardı. Artık, aşırı gerilmiş tedarik zincirlerine ve özellikle Çin Halk Cumhuriyeti'nin üretim kapasitesine ne kadar tehlikeli bağımlı olduğumuzu anlıyoruz. Sınırlara gelince, bu vebanın bu kadar hızlı yayılmasının ana nedeni, onları yeterince hızlı bir şekilde kapatmamamızdı.
Avrupa'nın Coronavirus merkez üssü 12 Mart 2020'de İtalya idi. Sembolik ve oldukça ironik bir hareketle, bir uçak İtalya Roma'ya indi, dokuz tıbbi uzman ve yoğun bakım ünitesi, tıbbi koruyucu ekipman da dahil olmak üzere 31 ton tıbbi malzeme ve antiviral ilaçlar taşıyordu. Alibaba Group'un kurucusu Çinli işadamı Jack Ma, Mart ayının ikinci haftasında salgın üzerine ulusal bir acil durum ilan eden ABD'ye 500.000 koronavirüs test kiti ve bir milyon maske bağışlamayı teklif etti. Ekonomi Nobel ödüllü Paul Krugman'ın dediği gibi Çin, son otuz yıldır 'dünyanın atölyesi' oldu. İlginçtir ki şimdi Çin Batı'nın doktoru ve laboratuvarı olarak konumlandı. İki aydan fazla bir süredir, Avrupa'da ve başka yerlerde Coronavirüs'ü kontrol altına alma çabaları, halk sağlığı yönetiminde, ekonomik stratejilerde, biyogüvenlikte ve neorealizmin olası revizyonlar, kapitalizmde bir revizyona ihtiyaç duyulduğuna işaret ediyor.
Yeni pandemi neoliberalizmin en alaycı yönlerini ortaya çıkarmıştır. "Kapitalizm ve Coronavirüs" tartışmasında, Amerikan neoliberal kapitalizm modelinin, ABD'yi ve ekonomisini #Coronavirus büyüklüğünde bir sağlık kriziyle başa çıkmak için özellikle uygun olmayan ve yetersiz donanımlı hale getirip getirmediğine odaklanıldı. Columbia Üniversitesi Sürdürülebilir Kalkınma Merkezi Müdürü Jeffery Sachs; “Bir halk sağlığı sistemimiz yok. Kâr amaçlı, özel bir sistemimiz var. Sağlık kapsamı olmayan on milyonlarca insanımız var. Sistematik testlerimiz yok. Çırpınıyoruz ve bu virüsün çoğalmasıyla haftalar geçti, ABD'de salgın yayılıyor”.
Hükümetler güvenlik nedeniyle bu katı önlemleri haklı gösterebilir. Ancak demokratik hükümetler güvenini korumak istiyorlarsa, Ekonomist'in 28 Mart'ta yazdığı gibi, "bireylerin ve tüm nüfusun tepkilerini koordine edebilen sensör ağını nasıl kullanacakları konusunda mümkün olduğunca şeffaf ve hesap verebilir olmalılar." Ama aynı zamanda bu olay hükümetlerin yetkin ve kendinden emin olmalarıyla da ilgilidir. Bu kısıtlama ve izleme çalışmalarının denetimine vatandaşları ve sivil toplumu mutlaka dahil etmek gerekir. Batı için aksi takdirde Liberal senaryoyu kilitlemenin çıktısı, hesap verebilirlik ve istikrar açısından korkunç sonuçlar getirebilir.
Kaynaklar:
#coronavirus #koronavirus #covid19 #liberalizm #demokrasi #liberal #dijital #digital #neoliberal #HenryKissinger #hasanumur #YuvalNoahHarari #3.DünyaSavaşı
Comments